Herhangi bir nedenle günlük yaşam aktivitelerinde tam bağımsız olamayan kişilere çeşitli haklar sağlanmaktadır. Engelli bireylerin yaşadığı sıkıntılara eşdeğer olmasa da engellilere bazı alanlarda haklar tanınır. Kişilerin hangi engelleri olduğuna bakılmaksızın ne yazık ki çalışma hayatına girmelerine engel oluyorlar. Önceki yazılarımızda da bahsettiğimiz gibi bir kişi tekerlekli sandalye kullanıyor olabilir fakat bilgisayar işlerinden oldukça iyi anlayabilir. Hatta yürüme engeli olmayan kişilerden daha iyi bile yapabilir. Kurum sahiplerinin bu tutumlarına karşı, kurumlara yasal olarak engelli birey çalıştırma şartı kondu.
4857 sayılı İş Kanunu 30. Maddesi’ne göre 50’den fazla işçisi olan özel kurumlar engelli birey çalıştırmak zorundadır. Kamu kurumlarında ise çalışan kişi sayısının yüzdesine göre engelli birey çalıştırmak zorundadır.
Engelli İşçi Çalıştırmak Zorunda Olan Kurumlar:
– Genel ve katma bütçeli daireler
– İl özel idareleri ve belediyeler
– Kefalet sandıkları, döner sermayeli kuruluşlar
– Sermayesinin yarısından fazlası devlete ait olan bankalar
– Hususi kanunlarla kurulmuş banka ve teşekküller
Engelli Bireylerin Çalışması Hakkında Anayasada Geçen Maddeler
Engelli bireylerin çalışmaları hakkında anayasada bazı maddeler yer almaktadır. Bu maddeleri;
- Anayasanın 10 Maddesine ilave edilen (2010 yılı referandumunda ) cümlede pozitif ayrımcılık gereği ”engelliler hakkında alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı olamayacağı” ibaresi yer alır.
- Anayasanın 42. maddesi 8. fıkrasında; “Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır”.
- Anayasanın 49. maddesi; “Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir.”
- Anayasanın 50. maddesi 2. fıkrası;” Bedenî veya ruhî yetersizliği olanların çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar”.
- Anayasa 70. madde; “Her Türk kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir” .
- Anayasa 70.Madde 2. fıkra; “Hizmete alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayırım gözetilemez.”
- 5378 Sayılı Engelliler Yasası Madde 15;” Hiçbir gerekçeyle engellilerin eğitim alması engellenemez.Engelli çocuklara, gençlere ve yetişkinlere, özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak, bütünleştirilmiş ortamlarda ve engelli olmayanlarla eşit eğitim imkanı sağlanır.”
Engelli Bireylerin Çalışma Hayatındaki Hakları Nelerdir?
- Engelli kadrosundan işe başlayanlar ile işe başladıktan sonra engelli olanlar engelli memur olarak aynı haklara sahip olurlar.
- İşe girişlerinde %60 ve üzerinde engel oranına sahip olanlar malulen emeklilik hakkına sahip değillerdir. Fakat işe girişten sonra engelli hale gelip %60 ve üzerinde çalışma gücünü kaybedenler malulen emeklilik hakkına sahip olurlar.
- Sonradan %60’ ın altında engel oranına sahip olanlar ile işe engelli kadrosundan girenler işe giriş tarihlerine göre erken emeklilik haklarını elde ederler. 2008 öncesi işe girmiş memurlar için 5434 Sayılı Yasa hükümleri, 2008 sonrası işe girenler için 5510 Sayılı Yasa hükümleri uygulanır. Buna göre 1 Ekim 2008 öncesi işe girmiş engelli memurların tamamı 15 yılda emekli olurken, 2008 sonrası işe girenler engel oranlarına göre kademeli (15-19 sene arası) erken emeklilik hakkı elde ederler.
- İşe girdiklerinde engelli oldukları halde engel durumlarını beyan etmeyip engelli kadrosunda olmayanlar doğuştan ya da işe girmeden önce engelli olduklarını gösteren raporlarını Sosyal Güvenlik Kurumu ya ilettikleri takdirde uygun görülürse erken emeklilik hakkını alırlar.
- Doğuştan ya da işe girmeden önce malul durumda engelli oldukları Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulunca tespit edilenler (raporlarını sunmayıp sağlam olarak işe girenler) sonradan bu raporlarını sunduklarında da malulen emekli olamazlar.
- TSK da çalışanların malulen emeklilik işlemlerinde maluliyet tespiti Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Yeteneği Yönetmeliğine göre yapılmaktadır. Engel oranı %60 ve üzerinde olanların malulen emeklilik hakkı elde edebilmesi için mutlaka Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Yeteneği Yönetmeliğine göre değerlendirilmesi,dolayısıyla sağlık raporlarının tam teşekküllü asker hastanelerinden alınması gerekir.
- TSK da engelli kadrosunda olan memurlar sonradan başka bir hastalığa bağlı engele sahip olurlarsa sadece bu engelin Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Yeteneği Yönetmeliğine göre değerlendirmesi sağlıklı çalışanların değerlendirildiği maddelere göre yapılır.
- Erken emeklilik ve maluliyet için alınmış raporların Sosyal Güvenlik Kurumu ya bağlı olan Sağlık Kurulunca değerlendirildiği, gerekirse tekrar raporlanma istenebileceğini ve son kararın bu sağlık kuruluna ait olduğu da bilinmelidir.
- İş Kanuna tabi olan engelliler de işe giriş tarihlerine göre düzenlenmiş kademeli erken emeklilik hakkına sahiptirler. Ancak erken emeklilik hakkı için 1 Ekim 2008 öncesi işe girmiş olanların mutlaka vergi indirimi hakkını almış olmaları gerekir. 1 Ekim 2008 sonrası işe giren SSK’ lı çalışanlar ile Bağ-Kur ve Emekli Sandığına tabi çalışanlar vergi indirimi belgesi almak zorunda değildirler.