Duyular bedenimizden ve çevremizden, beyne ulaşan uyaranlardır. Duyular beyne ulaşır, yorumlanır ve uygun yanıt oluşturularak bedene motor beceri olarak yanıt ulaşır. Bu süreçlerin tamamı duyu bütünlemedir ve bu basamaklarda yaşanan bozukluklarda çocukların duyu bütünleme ihtiyacı olabilir.
Duyu bütünleme bozukluğu temel olarak çocuklarda 3 farklı şekilde gözlenebilir.
- Duyusal Modülasyon Disfonksiyonu
- Duyu Temelli Motor Bozukluk
- Duyusal Diskriminasyon (Ayırt Etme) Disfonksiyonu
Ergoterapi değerlendirmelerinde çocukların hangi alanlarda sorun yaşadığı belirlenir ve çocuklarda duyu bütünleme ihtiyacı değerlendirilir. Ancak aileler çocuklarının Ergoterapiye ihtiyacı olup olmadığını fark etmek için arayışa girmektedirler. Aşağıda temel olarak çocuklarda gözlemlenen duyusal problemlere yer verilmiştir. Bu belirtilerden yalnızca 1-2 tanesinin olması Ergoterapiye ihtiyacı olduğunu göstermez. Kişilerin duyusal farklılıklarından kaynaklı bu belirtilerden birkaçı görülebilir. Eğer aşağıda yer alan durumlardan 4-5 tanesi çocuğunuzda varsa ve günlük yaşantınızı etkileyecek boyutta ise bir ergoterapi değerlendirmesi almanız gerekebilir. Değerlendirme sonrasında eğer çocuğunuzun Ergoterapiye ihtiyacı varsa veya yoksa bilgilendirilmesi yapılacaktır.
Duyusal Modülasyon Disfonksiyonu
Duyusal Arayış
- Sürekli hareket etmek ister
- Yüksek alanlara çıkar, TV ünitesi, masa ve koltuk tepeleri gibi
- Yükseklerden aşağı atlamayı çok sever
- Eşyalara ve kişilere fazla dokunmayı sever
- Ses çıkarmayı sever, eşyaları birbirine vurarak veya kendi sesi ile yüksek ses çıkarır
- Sıkışmalı oyunları ve dar alanlarda olmayı sever. Sımsıkı sarılmaktan, yastıkların altında yatmaktan hoşlanır
- Zıplamayı çok sever, yaşıtlarına göre daha fazla zıplama isteği vardır
- Acıya ve yaralanmalara karşı daha az duyarsızdır. Canı acımamış gibi tepki verir
- Dönmeyi veya dönen materyallerde oyun oynamayı sever
- Otururken yerinde sallanma hareketi yapar ve hareketlidir
- Uygun güç kullanımında zorlanır. Örneğin topu çok sert veya çok az kuvvetle atar, Sevgisini belli etmek için vurur veya sıkar gibi
Duyusal Kaçınma
- Yüksek ve ani sesten rahatsız olur, kulaklarını kapatır
- Salıncağa, kaydırağa binmekten korkar, sevmez
- Diş fırçalamaktan, tırnak kesiminden rahatsız olur, ağlar
- Banyoda özellikle başının ve yüzünün yıkanmasından rahatsız olur
- Genelde sakin ve oturarak oynan oyunları tercih etme
- Farklı dokudaki zeminlere basmak istememe
- Baş aşağı olduğu oyunlardan aşırı rahatsız olma
- Belli dokudaki yiyecekleri yeme, diğerlerini yememe
- Kinetik kum, oyun hamuru, yumuşak ve ıslak olan nesneler gibi bazı doku ve yüzeylere dokunmama
- Çok az olan yaralanmalara ve acılara karşı yüksek tepkiler verme
- Elleri veya giysisi kirlendiğinde aşırı rahatsız olma, ellerini bir yerlere sürerek temizlemeye çalışma
Duyusal Temelli Motor Bozukluk
- Fiziksel bir engeli olmamasına rağmen zıplama, merdivenden tırmanma, dengeli yürüme gibi yaşıtlarının yapabildiği becerileri yaparken zorlanma veya yapamama
- Yaşına uygun günlük yaşam aktivitelerini yaparken zorlanma, giysilerini giymede, kaşık tutmada, makas ve kalem kullanmada beceriksiz gibi görünme
- Kendisine atılan bir topu yakalamada ve hedefe top atmada zorlanma
- Bir ipin üzerinde dengeli bir şekilde yürümekte zorlanma
- Koşarken, yürürken kollarını ellerini kontrol etmede zorluk, savruk bir görünüm olması
- Bir pantolon giyme becerisi gibi karmaşık motor planlama becerilerinde zorlanma. Önce pantolonun düz olduğundan emin olmalı, bacağını bir paçasına yerleştirip pantolonu yukarı doğru çekmeli. Ancak fazla çekerse diğer pantolon paçasına ayağını sokamayacağı için uygun seviyede pantolonu tutmalı. Her iki bacak pantolonun paçalarına yerleştirildikten sonra yukarı doğru çekip fermuarı ve düğmeyi iliklemek gerekir. Bu şekilde birçok basamağın organize edilmesi gereken motor becerilerde zorlanma apraksi (motor planlama güçlüğü) olarak adlandırılır.
Duyusal Diskriminasyon (Ayırt Etme) Disfonksiyonu
- Vücut farkındalığı zayıftır. Örneğin giysisinin içine koyduğunuz oyuncakları bulmakta zayıftır ve fark edemez
- Yürürken ve koşarken çevresindeki insanlara ve objelere çarpar
- Dağınık bir çekmeceden ihtiyacı olan nesneyi bulmakta zorlanır
- Yönergeleri anlamada, çoklu yönergeleri uygulamada zorlanma
- Sesin geldiği yönü fark edememe
- Açlığı fark etmekte zorlanma
- Çantanın içindeki bir nesneyi elleri ile arayarak bulmakta zorlanma
Kaynaklar:
