Uyaran eksikliği, bir çocuğun çevresinden yeterli fiziksel, çevresel, sosyal , bilişsel ve duygusal uyaranlar alamaması durumundan dolayı yaşıtlarına göre gelişimsel bazı gecikmelere uğraması durumudur. Uyaran eksikliğinde ergoterapi, çocukların duyusal, motor ve bilişsel gelişimini destekleyerek çevreleriyle daha sağlıklı etkileşim kurmalarına yardımcı olan yöntemlerini içerir.
Uyaran eksikliği tanısı alan çocukların müdahale programlarının başarıyla sonuçlanabilmesi için;
- Ailelerin seanslara düzenli katılımları,
- Sürecin devamlılığı ile ilgili sabırlı olmaları,
- Ergoterapistin vereceği ev programlarını düzenli uygulamaları,
- Süreci yakından takip etmeleri ve gerektiğinde dahil olmaları,
- Sürecin içerisinde ergoterapi programına hakim olmaları ve
- Ergoterapistten destek almaları önemlidir.
Uyaran Eksikliği nedir?
Uyaran eksikliği, bir çocuğun çevresinden yeterli fiziksel, çevresel, sosyal , bilişsel ve duygusal uyaranlardan yeterince faydalanamaması durumu olarak karşımıza çıkmaktadır.
0-6 yaş dediğimiz erken çocukluk döneminde çocuklar bilişsel, motor, dil, sosyal, duygusal ve oyun gelişimlerini destekleyecek çevresel uyaranlara ihtiyaç duyarlar. Çocuklar çevrelerinden uygun duyusal, duygusal ve sosyal uyaranlar aldıklarında bedenlerini keşfeder, çevreye bedenini organize eder, çevrelerini keşfeder, öğrenir ve bu deneyimler eşliğinde gelişimsel becerilerini güçlendirirler. Ancak uyaran eksikliği varlığında çocuklar bu deneyimlerden yoksun kalabilir; özellikle duyusal, sosyal, duygusal, akademik ve bilişsel gelişimlerinde yaşıtlarına göre önemli gecikmeler gözlemlenebilmektedir.
Uyaran Eksikliği Belirtileri
Çocuğunuzun uyaran eksikliği olduğundan şüphelenebilmeniz için aşağıdaki belirtilerden bir kaçının olması yeterli olabilmektedir. Aşağıda yazılan becerileri, çocuğun yaşına göre değerlendirilmesi çok önemlidir. Örneğin; duyusal becerilerinde problem olan bir çocuğun motor becerilerinde problem görülebilir.
- Motor becerileri problemleri: Zıplama, atlama, merdiven inme çıkma, koşma, emekleme, denge yolunda yürüme, basamak çıkma veya ince motor becerilerinde zayıflık.
- Alıcı dil-ifade edici dil-iletişim problemleri: Gelişimsel olarak yaşına uygun beklenen kelime sayısının az olması, konuşmanın olmaması, kelime sayısındaki azlık; karşısındakinin söylediklerini anlama, yanıtlama ve mimiksel/sözel yanıt vermedeki azlık.
- Günlük yaşam aktivitelerinde problemler: Kıyafetlerinin dokusundan, etiketlerinden rahatsız olma, banyo yaparken veya tırnak keserken zorluk yaşama görülebilir.
- Beslenme : Besinleri çiğneme, ağızda tolere edebilme ve kendi kendini besleme kısmında zorlanma görülebilir. Besinlerin dokularını tolere edebilme ile birlikte yeme seçiliği olabilir ve az besin tüketebilir.
- Uyku: Uykuya dalma, uyku kalitesi etkilenmiş olabilir.
- Bilişsel gelişim: Dikkat süresi kısa olması, yaşına göre beklenen kavramları öğrenememe, fikir üretme ve problem çözme becerisinin zayıf olması gözlenebilir.
- Sosyal ve duygusal gelişimde problemler: Çevresindeki kişilerle iletişim kurmada zorluk, oyun kurmada zorlanma, akranları ile oyun oynarken çekimser yaklaşması, sosyal ilişkilere girmede zorluk, içine kapanıklık ve kendini ifade edememesi gözlenebilir.
- Tekrarlayıcı davranışlar : Kurulan cümleleri tekrar etme (ekolali), tekrarlayıcı stereotipik hareketler (kolları kasma, çırpma gibi) ve belirli rutinlere bağlılık görülebilir.
Uyaran Eksikliği ile Otizm Farklıdır ! Benzerlikler ve Farklılıklar mevcuttur ama aynı şey değildir.
Uyaran eksikliği ve otizm bazı belirtileri konusunda benzerliklere sahip olsa da aslında çok farklı iki durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Otizm spektrum bozukluğu (OSB), çevreden gelen uyaranların azlığından ziyade aynı zamanda genetik ve biyolojik faktörlerle de şekillenen nörogelişimsel bir bozukluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Uyaran eksikliği durumu ise çocuğun çevresinden gelen uyaranlara bağlı olarak gelişebilen bir durumdur ve uygun terapi modeliyle müdahale edilebilmektedir.
Uyaran Eksikliği ve Otizm’in Benzerlikleri:
- Erken çocukluk döneminde görülen uyaran eksikliği ve otizm tanısında çocuklarda özellikle aile, akran ve diğer çevresiyle sosyal etkileşimlerinde problemler görülebilmektedir. Uyaran eksikliğinde özellikle çocuğun çevresiyle ilgili yeterli sosyal ve duyusal deneyimleri yaşamamasından kaynaklı bir sosyal beceri problemi gözlemlenirken; otizmde ise çocuğun çevresindeki sosyal uyaranları algılamada genetiksel ve biyolojik faktörden kaynaklı zorluk yaşanmaktadır.
- İletişim: Uyaran eksikliğine sahip bir çocukta çevresel deneyimlerini yeterli kadar edinemediğinden alıcı dil ve ifade edici dilde problemler görülebilir ve bu durum aynı şekilde otizm ile benzerlik gösterebilmektedir.
- Stereotipik dediğimiz özellikle vücut uzuvlarında tekrarlayıcı davranışlar gözlemlenebilmektedir. Uyaran eksikliği durumunda çocuklarda bu durum daha az görülse de otizm spektrum bozukluğunda bu davranışlar daha karmaşık ve sürekli görülebilmektedir.
Uyaran Eksikliği ve Otizm’in Farklılıkları:
- Otizm spektrum bozukluğu çocuğun ailesinden veya genetiksel varyasyonlarla aktarılan nörogelişimsel bir bozuklukken uyaran eksikliği durumu çocuğun çevresel faktörlerine bağlıdır ve çocuğun çevresinden gelen uyaranları yeterince işlemleyememesi ile sonuçlanmaktadır.
- Uyaran eksikliğinin temelinde yer alan çevresel uyaranları yeteri kadar alamama durumunda görülen gelişimsel gecikme uygun müdahale yaklaşımlarıyla gelişimsel olarak toparlanabilen bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Otizm ise çocuğun yaşamı boyunca var olabilen bir nörogelişimsel durumdur. Erken müdahale ile belirtileri yönetilse de tamamen ortadan kaldırılamaz.
Uyaran Eksikliği Nedenleri
- Sosyal etkileşim fırsatlarının olmayışı (ev çevresinde park ve oynayabileceği akranların olmayışı, oyun grubuna katılımın olmaması)
- Yeni bir kardeşin doğumu ile içe kapanma veya duyusal deneyimlerden yoksun kalma
- Zengin çevrede olamama (oyun parklarının olmaması, sosyokültürel ortam farklıkları ve çevresel deneyimleri edinememe (toprak, yeşillik, doğa))
- Teknolojik içerikli ekran maruziyeti durumları (Televizyon, telefon, tablet)
- Aile içi etkileşimler ve oyunun azlığı.
Aileler Nasıl Bir Yol İzlemeli
- Çocuğunuzla hareketli ve duyusal içerikli aile oyunları oynayın.
- Yaşı geldiyse bir oyun grubuna dahil edin yada kreş desteği sağlayın.
- Fiziksel hareketliliği destekleyecek atlamalı zıplamalı oyunlar kurun. Bu noktada ergoterapistinizin verdiği ev programlarını takip edin.
- Ekran süresini sınırlayın hatta sıfırlayın. Aktif öğrenmeyi destekleyecek etkileşimli ortamlar oluşturun.
- Her hafta en az 2 saat birlikte parka veya yeşil alanlara gidin.
- Profesyonel destek alın. Eğer çocuğunuzun yukarda belirtilen gelişimsel ve sosyal alalarda problem gözlemliyorsanız bir uzmana başvurarak değerlendirme randevusu alın.
Uyaran Eksikliğinde Ergoterapi
Ergoterapistler çocuğun gelişiminde görülen motor, bilişsel, iletişim, algısal ve sosyal gelişiminde yaşadığı problem alanlarının temelinde olan duyusal problemleri kapsamlı değerlendirerek ergoterapi programlarını oluşturabilirler. Çocuklar bedeninden ve çevreden gelen duyusal bilgileri alma, kendi bedeninde ve beyninde işlemleyebilme ve çevreye uygun yanıt oluşturabilmede problem yaşarlar. Bu problemler özellikle çocuğun motor, bilişsel, iletişim, algısal, sosyal, duyusal gelişiminde, günlük yaşam, okul ve serbest zaman aktivitelerinde zorlanmalarına sebep olmaktadır. Ergoterapistler çocuğun ihtiyaçlarına uygun duyu bütünleme ve floortime terapisi gibi yaklaşımlardan birini veya bir kaçını uygulayarak çocuğun günlük yaşam, motor koordinasyon, çevreden gelen uyaranları duyusal olarak işlemleme becerilerini desteklemekte ve çocuğun duyusal girdiyi daha iyi işlemleyebilmesine yardımcı olmaktadır. Bu sayede çocuğun günlük yaşam problemleri, kişisel bakım aktivitelerindeki tolerasyon durumu ince motor (kalem tutma, düğme ilikleme) ve kaba motor (yürüme, emekleme, zıplama, tırmanma, denge ve koordinasyon, atlama gibi) becerileri, vücudunu iki taraflı kullanımındaki entegrasyon durumu, akran etkileşimleri ve bilişsel becerileri desteklenebilmektedir. Uyaran eksikliği yaşayan çocuklar özellikle çevresinden gelen sosyal ve duyusal uyaranları yeterince deneyemedikleri için ergoterapi ile duyusal bilgiyi işlemleme becerileri güçlendirilir.
Uyaran eksikliği çocuğunuzun gelişimini olumsuz etkileyebilecek bir sorundur ancak erken müdahale yaklaşımı ile problem alanları ortadan kalkabilir. Eğer çocuğunuzda bu problemlerin olduğunu düşünüyorsanız, bizlerden ergoterapi randevusu almak için iletişime geçebilirsiniz.
Kaynak
