Vestibüler Duyu Sistemi Nedir?
Vestibüler sistem, bireylerin yer çekimi ve fiziksel dünya ile olan temel ilişkisini oluşturur. Diğer duyular, vestibüler bilgilerin öncülüğünde işlenir. Bu nedenle vestibüler duyu sistemi oldukça önemlidir. Vestibüler girdiler, tüm sinir sisteminin öncülüğü niteliğindedir. Vestibüler sistem sağlıklı çalışmadığı durumda, düğer duyuların yorumlanması da tutarsız ve yanlış olur. Vestibüler Duyu Sistemi Nedir?
Vestibüler duyu sistemi sayesinde, hareket ettiğimizi, durduğumuzu, başımızın posizyonunu, hangi yöne ve ne hızla hareket ettiğimizi algılarız.
Vestibüler sistemin reseptörleri iç kulakta bulunmaktadır. İç kulak reseptörleri su terazisi gibi çalışır. Yaptığımız her hareketi ve başımızın en ufak hareketi bile olmak üzere tüm değişikleri kaydeder.
İç kulak reseptörlerini uyaran yer çekimidir. Ayres’e göre; Yerçekimi, hayatımızdaki en değişmez ve evrensel güçtür. Yaptığımız her hareketi yer çekimi ifade eder. İnsan hayatı boyunca yer çekimine karşı tepkilerini geliştirir.
Ayaktayken başınız dük pozisyonda gözlerini kapatıp, başınızı yana doğru eğip gözleriniz kapalıyken tekrar başınızı dik pozisyona getirebilirsiniz. Gözlerinizi açtığınızda başınız ilk pozisyonu ile aynıdır. Bunu yapmamızı sağlayan vestibüler sistemdir.
Kendi etrafımızda döndüğümüzde başımızı döndüren de vestibüler duyu sistemidir.
Vestibüler fonksiyon bozukluğu, iç kulaktan gelen duyuların beyinde yetersiz işlenmesidir. Vestibüler fonksiyonu olan çocuk, yer çekimi, denge ve hareket konularında zorluk yaşar. Dik durması için gerekli postüral kontrolünü geliştiremeyebilir. Hiç emeklemeyebilir, geç yürüyebilir, sürekli yerde yatabilir, oturduğu yerde devrilebilir, yürürken kollarını ve bacaklarını bir yerlere vurabilir veya masada otururken başını elleriyle destekleme ihtiyacı duyabilir.
Vestibüler uyarana ihtiyacı olan çocuklar için, başkaları için yeterli olan hareketler yeterli gelmez. Çocuk alışılmayan yollardan yerçekimine karşı gelmeye çalışır. Yatağın kenarından aşağı sarkabilir, oyun parkında tüm aletlerin üzerinden atlama yada hızlı hızlı oynayıp ani değişiklikler yapabilir, merdivenlere ve kapılara tırmanabilir.
Vestibüler sistem bozukluklarına, duyu bütünleme terapisi ile müdahale edilir.
Vestibüler duyu sistemi bize günlük yaşantımızda;
- Yer çekimine karşı güveni
- Hareket ve denge
- Kas gücü
- Bilateral koordinasyon
- Motor planlama (praksis)
- Görme ve duyma
- Duyusal işlemlememiz için gerekli bilgiyi sağlar.
Hareketi tolere edemeyen ve aşırı tepki gösteren çocuklar şunları yapabilir;
- Sallanmak, dönmek ve kaymak gibi oyunları sevmez,
- Sürekli temkinlidir, yavaş hareket eder ve sürekli oturmak ister.
- Risk almaktan çekinir.
- Korkak gibi görünür.
- İnatçıdır.
- Asansörde ve yürüyen merdivende huzursuzdur.
- Fiziksel destek ister.
Yer çekimine karşı güvensizliği olan çocuklar şunları yapabilir;
- Tehlike olmasabile düşmekten korkar.
- Kaldırım kenarı gibi yerden az yükseklikte bile olmaktan korkar.
- Ayaklarının yerden teması kalktığında huzursuz olur.
- Merdiven inip çıkmaktan korkar.
Vestibüler duyu arayan çocuk şunları yapabilir;
- Sürekli hareket eder.
- Hızlı ve kuvvetli bir şekilde başını sallar.
- Mobilyaların üzerinde zıplamak, sandalyelerin üzerinden atlamak, dönen sandalyede hızlıca dönmek, başını yere dayayıp kendi etrafında dönmek gibi aktivitelerden hoşlanır.
- Başı dönmez.
- Risk almayan ve heyecanlı kişiler olarak görünürler.
Baş hareketi, denge, kas gücü ve bilateral koordinasyonu etkileyen duyusal kaynaklı postüral bozukluğu olan çocuklar şunları yapabilir;
- Koordineli olmadan, garip şekilde hareket eder.
- İki ayağı yere sıkıca temas etmiyorsa dengesini kaybeder. Örneğin; zıpladığında veya gözleri kapalıyken ayakta dururken
- Kıpır kıpır ve sakardır.
- Vücudu sürekli gevşektir.
- Sandalyeden düşer ve masaya yayılarak oturur, dik durmaktansa yatmayı tercih eder.
- Yerde otururken bacaklarını ‘W’ şeklinde tutar. Bunu vücudunu dengelemek için tutar.
- Bebekken emeklememiştir.
- Vücut farkındalığı azdır.
- Zayıf kaba motor becerileri vardır. Örneğin, yürümek, koşmak, zıplamak..
- İnce motor becerileri zayıftır. Örneğin kalem, kaşık, tarak gibi aletleri kullanmada sorun yaşar.
- İki elini ve kolunu birlikte kullanması gereken aktivitelerde başarısızdır. Top atıp tutmak, zıplamak…
- Kurallı oyunları oynamakta zorlanabilir.
Eğer çocuğunuzda bu semptomları farkediyorsanız ergoterapiste danışınız. Ergoterapistler değerlendirme yapıp çocuğunuza özel duyu bütünleme terapisi müdahale planı oluşturur.
Kaynak: ‘Senkronize Olamayan Çocuk’ Kitabı
